Haşhaş’ta Uyuşturucu Var Mı?
Haşhaş… Adını duyduğumda aklıma hep iki şey gelir. Birincisi, babaannemin pazarda satmaya çalıştığı, sabahın erken saatlerinde mis gibi kokan taze haşhaşlar. Diğeriyse, biraz daha karanlık bir konu; haşhaşın uyuşturucu olarak kullanıldığı, etrafımda duyduğum ve kafamda beliren “uyuşturucu mu bu?” sorusu. Ama işin aslı, bu kadar basit değil. Haşhaş aslında derin bir konu. Bu yazımda, “Haşhaş’ta uyuşturucu var mı?” sorusunun yanıtını arayacağız. Ama işin içinde biraz da kişisel gözlemlerim olacak, çünkü haşhaşla ilgili her şeyin yalnızca sayılara ve verilere dayanmadığını düşündüm her zaman.
Haşhaş Nedir?
Beni tanıyanlar bilir; veri, sayılar, raporlar benim dünyam. Ama bu yazıda biraz geçmişe dönüp, kişisel bir hikâyemle başlayacağım. Ankara’nın semt pazarlarında büyüdüm. Haşhaş, annemin pazarda en sevdiği malzemeydi. “Bunu bak, haşhaşlı kek yaparım sana,” diyerek mutfağa giderdi. Haşhaş, aslında esasen bir bitkidir. Bu bitkiden elde edilen tohumlar, genellikle ekmek yapımında, tatlılarda veya yağ elde etmek için kullanılır. Ama haşhaşın biraz karanlık bir tarafı da var. Yani bu bitkiden bir başka şey daha üretilebiliyor: Afyon.
Haşhaş ve Uyuşturucu Bağlantısı
Şimdi, gelin biraz daha derine inelim ve “Haşhaş’ta uyuşturucu var mı?” sorusunun cevabını tartışalım. Haşhaş, evet, gerçekten de afyon alkaloidleri içeriyor. Bu alkaloidler arasında morfin ve kodein gibi maddeler bulunuyor ve bunlar, merkezi sinir sistemi üzerinde etkili olan uyuşturucu özellikler gösteriyor. Fakat haşhaş tohumu, bu maddeleri çok düşük oranda içeriyor. Yani, doğrudan uyuşturucu etkisi yok ama doğru işlenirse, bu bitkiden elde edilen afyon, morfin ve heroin gibi bağımlılık yapıcı maddelere dönüşebiliyor.
Bir akşam arkadaşlarımla otururken, bir konu açıldı. O kadar doğal bir şekilde, “Haşhaş, uyuşturucu mu yapılıyor?” diye soran oldu. Arkadaşımın bu sorusu beni düşündürmüştü. Herkes, haşhaşın sadece “tatlılarda” olduğunu biliyor. Ama işin gerçeği, haşhaşın kötüye kullanılabilmesi, onun bir uyuşturucuya dönüşmesi, doğru koşullarda ve işleme teknikleriyle mümkün. Bu durum, dünya çapında birçok ülkede yasa dışı üretimi artıran bir faktör. Yani haşhaş, bir anlamda hem sağlık hem de hukuk açısından biraz “gri alan” yaratıyor.
Türkiye’de Haşhaş Üretimi ve Yasal Durum
Haşhaşın uyuşturucu olarak kullanılmasının önlenmesi için Türkiye’de sıkı denetimler var. Türkiye, 1971 yılında haşhaş ekimi konusunda önemli bir yasa çıkarmış ve yalnızca belirli bölgelerde, belirli miktarlarda haşhaş ekimine izin verilmiş. Bugün hala, haşhaş üretimi yalnızca devletin denetiminde ve sadece tıbbi amaçlar için yapılıyor. Yani, Türkiye’deki haşhaş üretimi yasa dışı değil, fakat kontrol altında.
Örneğin, 2019 yılı itibarıyla, Türkiye’de yaklaşık 59 bin dekar alanda haşhaş ekimi yapılmıştı ve bu üretimin büyük kısmı tıbbi ilaç yapımında kullanılmak üzere yönlendirilmişti. Gerçekten de, Türkiye’deki haşhaş üretiminin %80’i ilaç sanayiinde kullanılmak üzere yasal bir şekilde işleniyor. Ama, geriye kalan %20’lik dilim, maalesef yasa dışı yollara da kayabiliyor.
Birçok küçük üretici, haşhaş tarlalarındaki hasadın ardından bu bitkileri yasa dışı yollarla işlemeye kalkabiliyor. Bunun sonucunda ise, afyon türevleri piyasada yasa dışı şekilde dolaşabiliyor.
Haşhaş, Uyuşturucu Yapımında Kullanılıyor mu?
Yani net bir cevap vermek gerekirse, haşhaş aslında doğrudan uyuşturucu yapımında kullanılabilir bir bitkidir, fakat bu bitkinin sıradan bir kişi için “uyuşturucu” etkisi yoktur. Haşhaş tohumlarının içinde, uyuşturucu etkisi yapacak kadar güçlü alkaloidler bulunmaz. Ama bu tohumlar, iyi bir işleme ile, morfin ve daha sonra heroin gibi maddelere dönüşebilir.
Hikâye olarak, arkadaşımın biri, Türkiye’de küçük bir kasabada yaşayan amcasından bahsetti. Amcası, yıllar önce haşhaş ekmiş, ancak devletin sıkı denetimleri nedeniyle bu işin yasal olmadığını fark edince hemen işi bırakmış. Ama kasaba halkı arasında bu tür işler hala var mı diye sordum. Gerçekten de, pek çok yerel halkın bu konuda bilgi sahibi olduğu, ama çoğunluğun aslında denetimlerin çok sıkı olduğu için bu tür yasa dışı faaliyetlerden uzak durduğuna şahit oldum.
Sonuç: Haşhaş ve Uyuşturucu
Haşhaş, aslında çok yönlü bir bitki. Bir yanda mutfaklarda yerini alırken, diğer yanda ise kötüye kullanılabilen bir uyuşturucu kaynağı olabiliyor. Türkiye’de haşhaş üretimi tamamen devletin kontrolü altındadır ve bu üretim yalnızca tıbbi amaçlar için yapılmaktadır. Ancak, yasadışı haşhaş ekimi ve üretimi hala bazı köylerde ve kasabalarda görülmektedir. Kısacası, evet, haşhaşta uyuşturucu yapımı mümkündür, fakat bunun yasal bir üretim olmadığını unutmamak gerekiyor. Eğer bu konu hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz, yetkililer tarafından sağlanan raporları ve istatistikleri takip etmek önemli.